In Nederland hebben wij een gering aantal orgels van bouwer “Müller”. Van de Gebrüder Müller (19e eeuw) enkele orgels in regio Limburg. Van Christian Müller en van zijn zoon Pieter Müller herbergt Noord-Holland 9 orgels. Johann Caspar (broer van Christian) en Andreas Müller zijn ook geen onbekenden in orgelwereld (denk aan 1738 wijzigingen Vater-orgel Oude Kerk Amsterdam). Maar ik ben niet in Beverwijk voor een verhandeling over de orgelbouwers “Müller”, zelfs niet voor de Zwarte Markt (voor velen een reden Beverwijk te bezoeken). Maar voor de Grote Kerk en het Christian Müller orgel.
Wijkertoren
De stad Beverwijk kent een rijke en bewogen geschiedenis. En dan bedoelen wij niet dat Beverwijk de eerste meubelboulevard van Nederland had, geenszins. Beverhem werd genoemd in de 9e eeuw. Met de stadsrechten in 1298 werd de nederzetting samen met kerkdorp Sint-Aagtenkerke de stad Beverwijk. Sint-Aagtenkerke was in de middeleeuwen een pelgrimsoord. In Beverwijk vindt men nog vele verwijzingen naar de heilige Agatha. De eerste kapel ter verering was er rond de 9e eeuw, begin 13e eeuw en rond 1400 vervangen voor een nieuwe kerk. In 1575 ging de kerk over naar de Hervormden en werd vervolgens verwoest door de Spanjaarden (net als de rest van Beverwijk). Als ik mij niet vergis is de kerk tot driemaal verwoest sinds de eerste kapel. De huidige hallen kerk (drie beuken) heeft nog delen van de voorlaatste kerk. De dikke onder muren en delen van de pilaren. Het bekendste deel van de kerk is wel de Wijkertoren (1475).
De Wijkertoren heeft een mooie entree (renaissance) uit de 17e eeuw, via deze entree komt men de kerk binnen onder het orgel door. Rechts in het midden van de middenbeuk staat een fraaie eiken preekstoel uit 1610 omgeven door een houten hek. In de noordbeuk aan de oostzijde is nu een podium voor concerten e.d., hier bevinden zich ook 2 aangebouwde grafkappellen. Een deel van het koor wordt in beslag genomen door een recente inpandige ruimte om tegemoet te komen aan het ruimte gebrek. Volgens mij verbergt dit de dichtgemaakte ingang van een voormalige grafkapel. Aan de zuidzijde van het koor is ook de ingang naar de overige derde grafkapel, hierin prachtige gedenkborden.
Soms kan men in eeuwen oude hervormde kerken een 10 geboden bord vinden, zo ook in Beverwijk. Een prachtig versierd bord (1602) hangt boven de ingang van de zuidbeuk. Ook de achterzijde blijkt beschildert te zijn met een tekst over het avondmaal. Dat geeft aan dat het bord eerst elders in de kerk aanwezig was zodat beide zijden zichtbaar waren. Het bord wordt binnenkort tijdelijk tentoongesteld in het Rijksmuseum van Amsterdam. Het is maar dat je het weet en denkt waar is het bord nu gebleven. De Grote Kerk is iedere dag (dinsdags uitgezonderd) open voor publiek, een aanrader als je in Beverwijk bent, meer info http://www.grotekerkbeverwijk.nl/.
Maar ik begon het verhaal met Müller in Beverwijk. De reis om dit Christian Müller orgel te horen is het dubbel en dwars waard. De prestanten zijn mooi helder met dat zilverachtige. Dat zilverachtige in de klank is zo verrekte mooi, hier moet je oude muziek hebben gehoord. De fluiten klinken vol en strelen de oren tot je betoverd bent. De tongwerken vol karakter. De Sesquialter sprankelt en de Vox sleept je emotioneel mee. Ik denk terug aan een concert van een tijd geleden; Dietrich Buxtehude, Johann Sebastian Bach, Johann Gottfried Walther, Gottfried August Homilius en Johann Peter Kellner. Hoe mooi deze muziek tot zijn recht komt op dit orgel. Wanneer wij het hebben over Christian Müller dan denken wij meestal aan het orgel in de Haarlemse Bavo, imposant en heerlijk om daar een concert bij te wonen. In Alkmaar is Christian Müller ook aanwezig in de Kapelkerk. Ik heb het Haarlemse, Alkmaarse en Beverwijker orgel concertant gehoord. En dan vraag ik mij af wat klinkt nu het meest als Christian Müller? Voor mijzelf heb ik dat al beantwoord en graag nodig ik jullie uit om daar eens over te denken. Van horen zeggen dat Christian Müller de toon heeft gezet voor het orgelbeeld voor de 18e eeuw in Nederland.
Diverse registers van het hoofdwerk zijn in de discant dubbelkorig uitgevoerd. Dit komt ten goede aan de draagkracht nodig voor de gemeentezang. In de tijd van Christian Müller was er de behoefte voor een krachtigere klank voor de begeleiding.
Maar wat ook eens gezegd mag worden is de werkplek van de organist. Al die oude orgels verschillen onderling van afmetingen en speelgemak. Afwijkende klavieren, ook het pedaal. De hoogte van de manualen t.o.v. het pedaal. Kortere toetsen, noem maar op. Toetsen die zwaar gaan of beter gezegd een uur spelen is een uur krachttraining. Het pedaal in Beverwijk klopt ook voor geen meter. Mijn complimenten voor de organisten die hier virtuoos op spelen!
Graag wijs ik op het jubileumboekje over het orgel met veel info, ook een foto serie van de laatste restauratie en een korte uitleg van het orgel. www.christianmuller-orgel.nl je ziet het links staan in het menu onder Müller-orgel.
Dit jaar zijn er weer mooie concerten in Beverwijk, zie de agenda van het Müller orgel.
Müller-orgels in Noord-Holland.
Alkmaar, Lutherse Kerk, Pieter Müller (1754)
Alkmaar, Kapelkerk, Christian Müller (1762)
Amsterdam, Kabinetorgel, Christian Müller (1780)
Amsterdam, Oude Walenkerk, Christian Müller (1734)
Beverwijk, Grote Kerk, Christian Müller (1756)
Castricum, Dorpskerk, Christian Müller (1740)
Haarlem, Frans Halsmuseum, Pieter Müller (1772)
Haarlem, Sint Bavokerk, Christian Müller (1738)
Hoorn, Lutherse Kerk, Pieter Müller (1773)
Orgelkassen van Müller nog in Engelse kerk Amsterdam en de Grote Kerk van Zaandam en Bennebroek.
Peter Hengstman, tot ziens bij het volgende orgel.