De Zuiderkerk te Enkhuizen
Gewelfbeschildering
Wie vanaf de dijk vanaf Lelystad naar Enkhuizen rijdt ziet al van verre de imposante toren van de Zuiderkerk.
De Zuider- of st Pancraskerk werd gebouwd in de 15e eeuw en bestaat uit twee hallen en een iets jongere dwarsbeuk, de Kruiskapel.
De kerk bevat een houten gewelf dat in de tweede helft van de 15e eeuw beschilderd is met 44 panelen uit het Oude- en Nieuwe Testament.
De kleuren van de schilderingen zijn niet meer heel helder, maar door het grote aantal vormen zij toch een uniek monument.
In 2014 werd de kerk voor het laatst verbouwd. In de kruiskapel werd een glazen wand aangebracht met daarachter zalen en een foyer.
Het orgel van de Zuiderkerk is het best te omschrijven als een Hybride Orgel.
Er zijn niet veel orgels die qua bouwgeschiedenis en stijl zo divers zijn als dit orgel.
Volgens de19e-eeuwse verzamelaar van orgeldisposities, Broekhuyzen bestond het al in de laatste jaren van de 15e eeuw.
In het orgel zijn nog pijpen aanwezig die worden toegeschreven aan Jan van Covelens (ca.1470-ca. 1530) in de octaaf 4 en de holfluit 8. De gemshoorn 2 is bijna even oud en wordt toegeschreven aan Hendrik Niehoff (ca.1495-1560), die ook het orgel in de Westerkerk alhier bouwde.
Ook de fluit 4 is zeer oud, maar van een andere makelij, maar de maker kon nog niet worden achterhaald.
In de archieven is gevonden dat in 1593 het orgel is uitgebreid met een rugpositief door Antonius Henricus.
In 1621 is er opnieuw aan het orgel gewerkt. Het jaartal is nog te vinden tussen de kleine vlakke velden in het hoofdwerk. Het werk werd door de gerenommeerde organisten Mr. Jan Pietersz en Mr. Philips uit Amsterdam en Haarlem gekeurd. Het is duidelijk dat met de eerste de beroemde Jan Pieterszn Sweelinck wordt bedoeld. Het is zeer interessant dat Sweelinck dit orgel heeft bespeeld en dat er uit die tijd nog diverse registers zijn bewaard gebleven!
Vreemd is wel dat Sweelinck nog geen maand nadat hij Enkhuizen heeft bezocht, op 21 oktober 1621 is overleden. Heeft het een en het ander iets met elkaar te maken…?
In 1688 werkte de vermaarde Johannes Duyschot (1645-1725) aan het orgel. Hij maakte een vrij pedaal en plaatste daarop de reeds bestaande Bourdon 16 van het hoofdwerk. Hij voegde aan het hoofdwerk de toetsen en pijpen voor Fis en Gis toe, die zoals gebruikelijk was in de oude orgelbouw, er nog niet waren Ook maakte hij de prestant 8 van het pedaal, die nog steeds aanwezig is. Tot op de dag van vandaag heeft het pedaal geen eigen pijpen voor Cis en Dis.
Uit de 18e eeuw dateren de gordijn beschildering op zeildoek achter het orgel, waarschijnlijk bedoeld om het orgel wat meer cachet te geven en de vleugelstukken links en rechts van het hoofdwerk, die de originele luiken vervingen, gemaakt door Pieter de Nicolo in 1737.
In 1799 werkte de uit Hamburg afkomstige orgelbouwer Heinrich Hermann Freytag (1759-1811) aan het orgel. Hij verving het rugwerk door een grotere en verbreedde ook de onderkas van het hoofdwerk en maakte nieuwe klavieren. De Empire stijl contrasteert nogal met het veel oudere hoofdwerk. Uit deze tijd dateert ook de huidige toonhoogte van a = 450Hz.
In de 1850 repareerde de Friese orgelmaker van Dam het orgel. Hij verwijderde de hoge registers van het hoofdwerk en verving de trompet van het pedaal. Het orgel werd gestemd in de moderne gelijkzwevende stemming.
In 1935 restaureerde de Zaanse firma Flentrop het orgel. Hij verving o.a. de grootste pijpen van de Nasard 3. Deze pijpen zijn in 2007 teruggevonden bij de restauratie van het Flaesorgel in de vermaning in Wormerveer. Daarop zijn ze teruggeplaatst in het rugwerk van de Zuiderkerk.
Bij deze gelegenheid werd het orgel wit geschilderd.
In 1990 restaureerde Flentrop opnieuw het orgel. Adviseur was nu Jan Jongepier.
Het orgel werd uitgebreid onderzocht en gedocumenteerd. De situatie van 1799 werd als uitgangspunt genomen en de ontbrekende klankkroon (Mixtuur en Scherp van het Hoofdwerk) werden gereconstrueerd.
Zo heeft de Zuiderkerk dus een orgel uit twee stijlperiodes: het hoofdwerk met een heldere 16/17e -eeuwse klankopbouw en een rugwerk met een veel galantere klank. De opdracht aan de bespeler is nu deze twee werelden die nagelvast met elkaar zijn verbonden, ook tot een klankeenheid te smeden…
In de zomermaanden juli en augustus vinden er in de Zuiderkerk Zomeravondconcerten en Orgelbespelingen plaats. Informatie daarover kunt u vinden in de Orgelfolder Noord-Holland
(c) 2019 Jan Spijker, organist van de Zuiderkerk
Openingstijden kerk op de website van de kerk.
Agenda orgelbespelingen en concerten.
Onderstaand enkele tracks voor een klankimpressie van het orgel.