Tijdens de concerten die ik met zekere regelmaat bezoek krijg ik een verscheidenheid aan programma’s. Soms een kopie met de werken en CV van de artiest. Een enkele maal aangevuld met de dispositie. Een andere maal een mooie glimmende kleuren A5 met het programma en op de achterzijde alle komende concerten van de artiest of concertreeks. Minder vaak een programmagids, soms voor een hele reeks, met allerhande informatie en een toelichting op het programma. Een andere maal een kopie met het programma en een toelichting daarop of achtergrond informatie over de componisten of stijlperiode. Uiteraard heeft het te maken met de kosten of een mooi ‘glossy’ van de drukker of z/w uit de kopieermachine komt. Maar dat staat los van de informatie.
Persoonlijk houd ik van een programma met een toelichting. Vooral als er onbekende werken op het programma staan, heel fijn te weten hoe een werk is opgebouwd of waar naar te luisteren.
Ook de concertagenda’s kunnen informatief zijn of karig met informatie als met alleen een datum, tijd en artiest en dan weet je pas wat op het programma staat bij binnenkomst net voor het concert. Met name tijdens het ‘orgelseizoen’ met zijn vele orgelactiviteiten kan het voor mij de doorslag geven met de nodige informatie vooraf.
Binnen de regio Waterland organiseer ik mede een concertreeks en draag zorg dat de programmagids de bezoeker de nodige informatie geeft en de bezoeker uitnodigt om een volgend concert te bezoeken. Deze programmagids maar ook de website met de agenda kan altijd beter en dat hoor ik dan ook heel graag. De keur aan nieuwsbrieven en maillijsten. En dan hebben we het nog niet over het inzetten van de nieuwe media. Soms zie ik zeer uitnodigende promo’s op Youtube, geslaagde en minder geslaagde uitnodigen op facebook, Instagram zit in de lift. Maar aan de andere kant, ga er maar aanstaan als de organisatie afhangt van één of twee personen die naar de gunst van de concertganger dingt met de nodige PR.
Wat wel steeds meer wordt gedaan is een toelichting voorafgaand aan het concert door de organist. Persoonlijk word ik op een vriendelijke manier overgehaald om een bepaald concert te bezoeken en ontvang graag een toelichting op papier met een welkom woord voorafgaand. De meeste toelichtingen bewaar ik voor lange tijd, wat was er ook weer verteld over dat specifiek orgelwerk…
Onderstaand een toelichting van een concert enige tijd geleden. Overigens kan men delen van dit concert na luisteren op SoundCloud https://soundcloud.com/user-750294912
28 oktober 2018 Tjeerd van der Ploeg, Nicholson-orgel
Werken van Sigfrid Karg-Elert (1877-1933)
Choral Improvisation (Festival Prelude) on Der Hölle Pforten sind zerstört op. 75 no. 3
Three Pastels for Organ op. 92
nr. 1 H dur nr. 2. e moll nr. 3 F# dur
Sequence in a minor
Wachet auf, ruft uns die Stimme op. 65/33 (uit 66 Choral Improvisationen op. 65)
Passacaglia and Fugue on BACH op. 150
Sigfrid Karg-Elert was ongetwijfeld de belangrijkste orgelcomponist in het Duitse taalgebied naast Max Reger (1873-1916) en de Oostenrijker Franz Schmidt (1874-1939). (Aan Schmidt zal vanaf volgend jaar aandacht worden geschonken tijdens de zondagmiddagconcerten). Karg-Elert die aanvankelijk vooral veel componeerde voor harmonium, ging, op aandringen van Reger, pas in 1907 voor orgel schrijven. Een extra stimulans daartoe betekende een concert dat de organist Karl Straube in dat jaar in Leipzig, de stad waar Karg-Elert toen woonde, gaf. Karg-Elert: “Ein heisses Verlangen war in mir, der Orgel meine Sprache zu geben, aber da stand die ungebärdige Reckengestalt Regers mir im Licht”. De grote naam en faam van Reger werkte aanvankelijk zeker niet stimulerend voor Karg-Elert om voor orgel te gaan componeren! Karg-Elerts eerste orgelwerk wordt gevormd door de collectie 66 Choral-Improvisationen Op. 65, die ontstond tussen 1907 en 1909. Het werk werd opgedragen aan de Franse organist Alexandre Guilmant. In Duitsland is Karg-Elert nooit populair geworden, daarentegen wel in Engeland en de VS. In de VS werd hij zelfs de meest gespeelde componist na Bach! In 1930 organiseerde de “Organ Music Society” in Londen een Karg-Elert festival met tien concerten in aanwezigheid van Karg-Elert zelf. Vandaar dat veel van zijn werken Engelse titels dragen. De stijl van Karg-Elert is te kwalificeren als kaleidoscopisch, fragmentarisch en impulsief maar altijd geïnspireerd. De ‘Three Pastels for Organ’ op. 92 (1911) werden opgedragen aan Dr. Eaglefield Hull, de oprichter van de British Music Society en het openingsstuk van vanmiddag, Festival Prelude on Der Hölle Pforten sind zerstört, aan Herbert Snow, Wolverhampton. Sigfrid Karg Elerts problematische relatie tot zijn Duitse vaderland wordt duidelijk in een brief van 12/13 juli 1926 aan de Engelse organist Godfrey Sceats: ‘So, so, weil ich Siegfrid heisse, deshalb muss ich Jude sein! Weil manche meiner Werke französische oder englische Titel tragen, muss ich ein Undeutscher sein, den man boykottiert. O, was mir die Freundschaft und Sympathie zu England, Frankreich und Italien schon oft geschadet hat, man wird sofort als Jude, Verräter oder Bolschewik abgestempelt-. Es ist schlimm!’ Het was deze Godfrey Sceats die Karg-Elert verzocht de 2e Sonate voor harmonium op. 46 voor orgel te herschrijven. Hieruit ontstond een nieuw werk: Passacaglia and Fuge on Bach op. 150. De fuga is grotendeels identiek aan die uit de harmoniumsonate. Karg-Elert voerde het uit tijdens zijn desastreuze concertreis naar Amerika in 1932. Desastreus omdat men van Karg-Elert dezelfde virtuositeit verwachtte als van zijn Franse collega’s zoals Guilmant, Widor en Dupré, hetgeen hij niet kon waarmaken. We horen in dit werk al duidelijk een stilistische verschuiving naar een moderner klankidioom.
() Peter Hengstman